Najarkaid
  • राष्ट्रीय
  • राज्य
  • जळगाव
  • राजकारण
  • शैक्षणिक
  • क्रीडा
  • सामाजिक
  • बचत बाजार
  • अर्थजगत
  • आरोग्य
  • मनोरंजन
  • सखी
  • अग्रलेख
No Result
View All Result
  • राष्ट्रीय
  • राज्य
  • जळगाव
  • राजकारण
  • शैक्षणिक
  • क्रीडा
  • सामाजिक
  • बचत बाजार
  • अर्थजगत
  • आरोग्य
  • मनोरंजन
  • सखी
  • अग्रलेख
No Result
View All Result
Najarkaid
No Result
View All Result
ADVERTISEMENT

Right to Information Act Section 1 – माहितीचा अधिकार कायदा 2005: कलम 1 मध्ये नेमकं काय आहे?

माहितीचा अधिकार अधिनियम कलम 1: सामान्य नागरिकांसाठी मार्गदर्शक

najarkaid live by najarkaid live
August 2, 2025
in विशेष
0
माहितीचा अधिकार कायदा 2005: कलम 1 मध्ये नेमकं काय आहे?

माहितीचा अधिकार कायदा 2005: कलम 1 मध्ये नेमकं काय आहे?

ADVERTISEMENT
Spread the love

Right to Information Act Section 1 : माहितीचा अधिकार अधिनियम 2005 मधील कलम 1 काय सांगते? या लेखात आपण RTI Act Section 1 चे उद्देश्य, कार्यक्षेत्र व महत्त्वपूर्ण मुद्दे समजून घेणार आहोत.

 

लोकशाहीमध्ये पारदर्शकता व उत्तरदायित्व हे शासनाचे मूलभूत आधारस्तंभ मानले जातात. भारताच्या संविधानात नागरिकांना अभिव्यक्ती स्वातंत्र्याचा हक्क दिला आहे आणि याच हक्काचा विस्तार म्हणून “माहितीचा अधिकार अधिनियम, 2005” अस्तित्वात आला.
या अधिनियमातील कलम 1 हे अत्यंत मूलभूत असून, संपूर्ण कायद्याचा उद्देश, कार्यक्षेत्र व अमलबजावणीची सुरुवात याचे स्वरूप या कलमामध्ये मांडले आहे.

माहितीचा अधिकार कायदा 2005: कलम 1 मध्ये नेमकं काय आहे?
माहितीचा अधिकार कायदा 2005: कलम 1 मध्ये नेमकं काय आहे?

कलम 1 – संक्षेप, विस्तार आणि प्रारंभ

(Section 1 – Short Title, Extent and Commencement)

कलम – 1 मध्ये खालील तीन उप-कलमांचा समावेश आहे:

“हा कायदा माहितीचा अधिकार अधिनियम, 2005 म्हणून ओळखला जाईल.”

संक्षेप (short Title)

याचा अर्थ असा की, या कायद्याला अधिकृतपणे Right to Information Act, 2005 असे नाव देण्यात आले आहे.

(2) कार्यक्षेत्र (Extent):

“हा कायदा संपूर्ण भारतभर लागू राहील, मात्र जम्मू आणि काश्मीर राज्यास वगळून.”
(टीप: कलम 370 हटवल्यानंतर आता जम्मू-काश्मीरमध्येही RTI लागू झाले आहे.)

म्हणजेच, सुरुवातीला हा कायदा संपूर्ण भारतभर लागू होता, पण जम्मू-काश्मीरमध्ये (त्या काळी) वेगळा RTI कायदा होता. मात्र 2019 नंतर, कलम 370 रद्द झाल्याने RTI Act, 2005 जम्मू-काश्मीरमध्येही लागू झाला.

माहितीचा अधिकार कायदा 2005: कलम 1 मध्ये नेमकं काय आहे?
माहितीचा अधिकार कायदा 2005: कलम 1 मध्ये नेमकं काय आहे?

(3) प्रारंभ (Commencement):

“या अधिनियमातील तरतुदी 12 ऑक्टोबर 2005 पासून अंमलात आलेला आहे.”

याचा अर्थ असा की कायदा जरी 15 जून 2005 रोजी संसदेत मंजूर झाला असला, तरी 12 ऑक्टोबर 2005 पासून प्रत्यक्ष अंमलबजावणीला सुरुवात झाली.

हे पण वाचा :माहितीचा अधिकार अर्ज कसा करावा – संपूर्ण मार्गदर्शक RTI 2025

कलम 1 चे महत्त्व:

1. कायद्याची अधिकृत ओळख स्पष्ट करते.

2. कार्यक्षेत्र आणि भौगोलिक मर्यादा ठरवते.

3. प्रत्यक्ष अमलात येण्याची तारीख निश्चित करते.

4. RTI कायदा इतर कायद्यांच्या तुलनेत नागरिकांना अधिक माहिती अधिकार देते याचे मूलभूत संकेत यामधून मिळतात.

माहितीचा अधिकार कायदा 2005: कलम 1 मध्ये नेमकं काय आहे?
माहितीचा अधिकार कायदा 2005: कलम 1 मध्ये नेमकं काय आहे?

निष्कर्ष:

कलम 1 हे जरी अत्यंत लहान असले, तरी ते RTI कायद्याचा पाया आहे. हाच कलम संपूर्ण कायद्याच्या अंमलबजावणीची अधिकृत सुरुवात घडवतो. भारतातील कोणताही नागरिक हा कायदा वापरून सरकारी माहिती मागवू शकतो, आणि शासनाला उत्तरदायी बनवू शकतो – ही संकल्पना याच कलमाच्या माध्यमातून सुरू होते.

ॲड. दिपक अरुण सपकाळे
BSW., MSW., DLL&LW., LLB.(MOB-9370653100)

माहितीचा अधिकार कायदा 2005
माहितीचा अधिकार कायदा 2005

माहितीचा अधिकार अधिनियम 2005 (Right to Information Act, 2005) लागू झाल्यानंतर भारतीय समाज, प्रशासन, आणि नागरिकांमध्ये खालील महत्त्वाचे बदल घडले:

1. प्रशासनात पारदर्शकता वाढली

RTI कायद्यामुळे सरकारी निर्णय, योजना, खर्च, निविदा प्रक्रिया इत्यादी बाबतीत माहिती मागता येते. त्यामुळे गोपनीयता आणि भ्रष्टाचारावर आळा आला.

माहितीचा अधिकार कायदा 2005: कलम 1 मध्ये नेमकं काय आहे?
माहितीचा अधिकार कायदा 2005: कलम 1 मध्ये नेमकं काय आहे?

2. नागरिक अधिक जागरूक आणि सशक्त झाले

सामान्य नागरिकांना आपल्या हक्कांची माहिती मिळवण्याचं अधिकारिक साधन मिळालं. त्यामुळे नागरिक आता सरकारी कामांबद्दल प्रश्न विचारू लागले आहेत.

3. भ्रष्टाचारावर नियंत्रण

सरकारी कार्यालयात होणाऱ्या भ्रष्टाचाराच्या घटना RTI द्वारे उघडकीस आल्या. अनेक घोटाळ्यांची माहिती RTI अर्जांमुळे समोर आली.

4. सामाजिक कार्यकर्त्यांना मदत

RTI हा कायदा सामाजिक कार्यकर्ते, पत्रकार, NGO यांच्यासाठी प्रभावी साधन बनला. त्यांनी याचा वापर करून अनेक महत्त्वाचे विषय उघड केले.

5. योजनांच्या अंमलबजावणीवर लक्ष ठेवता येते

सरकारी योजना प्रत्यक्षात नागरिकांपर्यंत पोहोचतात की नाही हे RTI द्वारे चौकशी करून तपासता येते, उदाहरणार्थ – लाभार्थींची यादी, निधी वाटप, इ.

माहितीचा अधिकार कायदा 2005: कलम 1 मध्ये नेमकं काय आहे?
माहितीचा अधिकार कायदा 2005: कलम 1 मध्ये नेमकं काय आहे?

6. सरकारी यंत्रणांवर दबाव

सरकारी अधिकारी आणि संस्था आता जवाबदारीने आणि शिस्तबद्धपणे काम करू लागल्या आहेत, कारण माहिती लपवता येत नाही.

7. कायद्याचा सामान्य जीवनावर परिणाम

विद्यार्थ्यांनी गुणपत्रक, उत्तरपत्रिका मिळवली.

बेरोजगारांनी भरती प्रक्रियेतील त्रुटी उघड केल्या.

शेतकऱ्यांनी अनुदान, जमीनमोजणीसंबंधी माहिती मिळवली.

माहितीचा अधिकार कायदा 2005: कलम 1 मध्ये नेमकं काय आहे?
माहितीचा अधिकार कायदा 2005: कलम 1 मध्ये नेमकं काय आहे?

माहितीचा अधिकार कायदा हा लोकशाहीला बळकट करणारा ऐतिहासिक कायदा आहे. यामुळे सत्ताधाऱ्यांना जबाबदार ठरवणे शक्य झाले असून सामान्य नागरिक केंद्रस्थानी आले आहेत.

ॲड. दिपक अरुण सपकाळे
BSW., MSW., DLL&LW., LLB.(MOB-9370653100)

या महत्वाच्या बातम्या… तुम्ही वाचल्यात का?

Jio 601 Plan | जिओचा नवा धमाका – वर्षभर फ्री 5G डेटा!

पुरुष गर्भनिरोधक गोळी, जोक नाही खरं आहे, वैज्ञानिक क्रांती

समुद्रात खोलवर काय असतं? | रहस्य, सुंदर आणि थरारक जग!

5 कोटींचा चेक गिफ्ट म्हणून मिळाल्यास कर लागेल का?

Aadhaar PAN Link कसे करावे? कोणासाठी बंधनकारक आहे? जाणून घ्या

Telogen Effluvium म्हणजे काय? जाणून घ्या तात्पुरत्या केस गळतीची कारणं आणि घरगुती उपाय

जगात असा कोणता सजीव आहे जो वाऱ्यापेक्षा जलद धावतो?”

Ladki Bahin Yojana Payment Status | लाडकी बहीण योजना, हप्ता जमा, यादीत नाव तपासा

महत्वाची माहिती : Home Loan : गृहकर्ज कसे घ्यावे? गृह कर्जाचे प्रकार,फायदेशीर पर्याय, कागदपत्रे आणि सबसिडी योजना संपूर्ण वाचा

डायबेटिस म्हणजे काय? कारणं, लक्षणं, आहार आणि घरगुती उपाय |Diabetes Information in Marathi

Sip mutual funds : गुंतवणूक म्हणजे काय? 500 रुपयांपासून सुरुवात करून करोडपती कसे व्हायचे?

घर बसल्या पैसे कमवायचे, हे आहेत मार्ग

Blogging and YouTube Monetization Guide : ब्लॉगिंग व YouTube करून पैसे कसे कमवायचे?

Best Credit Card 2025: तुम्ही कुठले क्रेडिट कार्ड घ्यावे? जाणून घ्या..

माहितीचा अधिकार अर्ज कसा करावा – संपूर्ण मार्गदर्शक RTI 2025


Spread the love
ADVERTISEMENT
Previous Post

Talathi Bharti 2025: महाराष्ट्रात 1700 नव्या तलाठी पदांची भरती ; महत्त्वाची माहिती जाणून घ्या!

Next Post

खेळांमध्ये तरूणांचे भविष्य- केंद्रीय क्रीडा राज्यमंत्री रक्षा खडसे

Related Posts

Mobile Charger मोबाईलला न जोडता सॉकेटला लावलेला असतानाही वीज खातो का? यामागचं खरं विज्ञान जाणून घ्या

Mobile Charger मोबाईलला न जोडता सॉकेटला लावलेला असतानाही वीज खातो का? यामागचं खरं विज्ञान जाणून घ्या

August 17, 2025
Cooking Oil रोजच्या आहारात खाद्य तेल कमी वापरा – या धोकादायक आजारांपासून मिळेल सुटका

Cooking Oil रोजच्या आहारात खाद्य तेल कमी वापरा – या धोकादायक आजारांपासून मिळेल सुटका

August 16, 2025
15 August रोजी वाजणारं हे अमर गीत खरं तर स्वातंत्र्यपूर्वीच लिहिलं गेलं, जाणून घ्या पुढची गोष्ट!

15 August रोजी वाजणारं हे अमर गीत खरं तर स्वातंत्र्यपूर्वीच लिहिलं गेलं, जाणून घ्या पुढची गोष्ट!

August 14, 2025
15 August Speech in Marathi : शाळा, महाविद्यालय, कार्यक्रमांसाठी 15 ऑगस्ट स्वातंत्र्य दिन भाषणाचे मराठी नमुने व टिप्स

15 August Speech in Marathi : शाळा, महाविद्यालय, कार्यक्रमांसाठी 15 ऑगस्ट स्वातंत्र्य दिन भाषणाचे मराठी नमुने व टिप्स

August 13, 2025
today Rashi bhavishya : आजचे राशीभविष्य

Today Rashibhavishya in Marathi – ८ ऑगस्ट 2025: आजचे राशी भविष्य

August 8, 2025
today Rashi bhavishya : आजचे राशीभविष्य

today rashibhavishya in marathi – जाणून घ्या तुमचं आजचं भविष्य आणि करिअर दिशा

August 7, 2025
Next Post
खेळांमध्ये तरूणांचे भविष्य- केंद्रीय क्रीडा राज्यमंत्री रक्षा खडसे

खेळांमध्ये तरूणांचे भविष्य- केंद्रीय क्रीडा राज्यमंत्री रक्षा खडसे

Leave a Reply Cancel reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

ताज्या बातम्या

10-year Mutual Fund Returns: Small-cap vs Mid-cap vs Large-cap : कोणता फंड गुंतवणुकीसाठी योग्य? जाणून घ्या सविस्तर

10-year Mutual Fund Returns: Small-cap vs Mid-cap vs Large-cap : कोणता फंड गुंतवणुकीसाठी योग्य? जाणून घ्या सविस्तर

August 28, 2025
Google Trends IPO 2025: गुगलवर धुमाकूळ घालणारे टॉप 5 IPO!

Google Trends IPO 2025: गुगलवर धुमाकूळ घालणारे टॉप 5 IPO!

August 28, 2025
Mumbai High Court Bharti 2025: मुंबई उच्च न्यायालयात स्वीय सहाय्यक पदांसाठी भरती

Mumbai High Court Bharti 2025: मुंबई उच्च न्यायालयात स्वीय सहाय्यक पदांसाठी भरती

August 28, 2025
अत्याचारातून अल्पवयीन मुलगी गर्भवती ; जळगाव जिल्ह्यातील धक्कादायक घटना

अत्याचारातून अल्पवयीन मुलगी गर्भवती ; जळगाव जिल्ह्यातील धक्कादायक घटना

August 28, 2025
महामंडलेश्वर जनार्दन हरीजी महाराज अवतरण दिनानिमित्त वसुंधरा फाउंडेशनतर्फे १०१ वृक्षारोपण

महामंडलेश्वर जनार्दन हरीजी महाराज अवतरण दिनानिमित्त वसुंधरा फाउंडेशनतर्फे १०१ वृक्षारोपण

August 28, 2025
Mazi Ladki Bahin Yojana: २६ लाख अपात्र लाभार्थ्यांना पुन्हा संधी, हप्ते सुरू होणार

Mazi Ladki Bahin Yojana: २६ लाख अपात्र लाभार्थ्यांना पुन्हा संधी, हप्ते सुरू होणार

August 28, 2025
Load More
10-year Mutual Fund Returns: Small-cap vs Mid-cap vs Large-cap : कोणता फंड गुंतवणुकीसाठी योग्य? जाणून घ्या सविस्तर

10-year Mutual Fund Returns: Small-cap vs Mid-cap vs Large-cap : कोणता फंड गुंतवणुकीसाठी योग्य? जाणून घ्या सविस्तर

August 28, 2025
Google Trends IPO 2025: गुगलवर धुमाकूळ घालणारे टॉप 5 IPO!

Google Trends IPO 2025: गुगलवर धुमाकूळ घालणारे टॉप 5 IPO!

August 28, 2025
Mumbai High Court Bharti 2025: मुंबई उच्च न्यायालयात स्वीय सहाय्यक पदांसाठी भरती

Mumbai High Court Bharti 2025: मुंबई उच्च न्यायालयात स्वीय सहाय्यक पदांसाठी भरती

August 28, 2025
अत्याचारातून अल्पवयीन मुलगी गर्भवती ; जळगाव जिल्ह्यातील धक्कादायक घटना

अत्याचारातून अल्पवयीन मुलगी गर्भवती ; जळगाव जिल्ह्यातील धक्कादायक घटना

August 28, 2025
महामंडलेश्वर जनार्दन हरीजी महाराज अवतरण दिनानिमित्त वसुंधरा फाउंडेशनतर्फे १०१ वृक्षारोपण

महामंडलेश्वर जनार्दन हरीजी महाराज अवतरण दिनानिमित्त वसुंधरा फाउंडेशनतर्फे १०१ वृक्षारोपण

August 28, 2025
Mazi Ladki Bahin Yojana: २६ लाख अपात्र लाभार्थ्यांना पुन्हा संधी, हप्ते सुरू होणार

Mazi Ladki Bahin Yojana: २६ लाख अपात्र लाभार्थ्यांना पुन्हा संधी, हप्ते सुरू होणार

August 28, 2025

© 2022. Website Design: Tushar Bhambare +91 95 7979 4143

No Result
View All Result
  • राष्ट्रीय
  • राज्य
  • जळगाव
  • राजकारण
  • शैक्षणिक
  • क्रीडा
  • सामाजिक
  • बचत बाजार
  • अर्थजगत
  • आरोग्य
  • मनोरंजन
  • सखी
  • अग्रलेख

© 2022. Website Design: Tushar Bhambare +91 95 7979 4143

WhatsApp us